Als er een gezinsdrama plaatsvindt waarbij één of allebei de ouders overlijden, waar moeten de kinderen dan naartoe? “Er is gelukkig altijd wel iemand die zegt: ‘Kom maar bij mij’.”
Bij een auto-ongeluk eind vorige maand in Duitsland kwamen de vader en het dochtertje van één gezin uit Scherpenzeel om het leven. De moeder ligt ernstig gewond in het ziekenhuis, de 11-jarige zoon en 12-jarige dochter zijn deze eerste dagen opgevangen door familie.
Wat gebeurt er doorgaans eigenlijk als één of beide gezagsdragende ouders plots overlijden?
‘Een ramp’
“Als zoiets gebeurt en er zijn kinderen bij betrokken, dan is dat een familiedrama”, zegt Richard Bakker, woordvoerder van de Raad voor de Kinderbescherming. “Laat ik dat vooropstellen. Het is een ramp voor de kinderen.”
Het is daarom heel belangrijk dat de kinderen ergens naartoe gaan waar ze zich veilig voelen. “Als ouders gezamenlijk gezag hebben en één van hen overlijdt, dan krijgt de andere ouder automatisch het eenhoofdig gezag. En gaan de kinderen in de regel naar die ouder.”
Lastig
Maar als allebei de ouders overlijden, wat dan? “Wat je vaak ziet in dit soort situaties, is dat de familie zich in de eerste dagen na bijvoorbeeld het ongeluk, als eerste over de kinderen ontfermt.”
Denk aan een zus, opa, oma, tante. Maar soms kunnen het ook bevriende buren zijn. Het is het fijnst voor het kind dat ze zo dicht bij hun vertrouwde omgeving zijn, stelt de Kinderbescherming. Bij hun eigen vriendjes, vriendinnetjes, sportclub, school.
Voor op de lange termijn, ligt het eraan of er iets geregeld is. “Bijvoorbeeld of er een testament ligt waarin de ouders hebben vastgelegd wie na hun overlijden voor de kinderen gaan zorgen”, zo stelt de Bakker. De meeste stellen wijzen familieleden aan als voogd.
Maar het kan ook zijn dat de ouders ruzie hebben met de familie, en bij testament hebben laten vastleggen dat de kinderen naar de buurvrouw gaan. “Soms worden familieleden dan boos. Die hebben dan zoiets van: dat is idioot, het zijn ónze bloedverwanten.”
Maar de wens van de ouders is dan bindend. Vooral als de kinderen al vaak bij die buurvrouw over de vloer kwamen en zich daar thuis voelen.
En wat nou als de enige levende ouder, niet aanspreekbaar is?
Het is lastiger als een van de ouders is overleden, en de andere ouder door bijvoorbeeld een ongeluk niet aanspreekbaar is.
“Dan kun je nog niet naar het testament teruggrijpen, want iemand is nog in leven”, weet Bakker van de Kinderbescherming. Ook dan wordt gekeken naar waar de kinderen zich het veiligst voelen. In hun eigen netwerk, en dat van hun ouders.
“Als de overgebleven ouder door omstandigheden niet in staat is om het gezag uit te oefenen, kan door de rechter een tijdelijke voogd aangesteld. Dat is nodig als er dingen geregeld moeten worden waarbij een gezagsdragende ouder toestemming moet geven.”
Wat wil het kind?
Als er niets is vastgelegd en er zowel tantes en ooms aan de kant van de vader staan te springen, als aan de kant van de moeder, dan kijkt de rechter naar de zaak. Als er op de zitting dan geen oplossing komt, kan de rechter de Raad voor de Kinderbescherming om advies vragen.
“We kijken in dat geval naar het belang van het kind”, stelt de woordvoerder. “Het heeft al zo veel meegemaakt. Ons uitgangspunt: wat wil het kind, waar voelt het kind zich het prettigst bij?” Daar komt bij dat broers en zussen eigenlijk nooit worden gescheiden.
‘Je bent nooit verplicht’
Mensen kunnen, als ze het niet zien zitten om voor de kinderen te zorgen, afstand doen van de voogdijopdracht. “Niemand is verplicht om andermans kind op te voeden.”
“Maar het is niet zo dat de Raad voor de Kinderbescherming heel vaak van dit soort zaken krijgt, hoor”, benadrukt Bakker.
“Wij komen alleen maar om de hoek kijken als er niemand is die het wil of kan. Uit ervaring weet ik dat er gelukkig altijd mensen zijn die met liefde opstaan en zeggen: ‘Laat mij het maar doen’. En gelukkig maar.”
‘Komt zelden voor’
Maar wat nou als een kind het niet eens is met de voogdijregeling? Als het liever niet naar die tante of buurvrouw wil?
Dat kinderen het niet eens zijn met de voogdijregeling komt eigenlijk nooit voor, weet Bakker. Ouders weten volgens hem vaak wel waar hun kinderen graag naartoe gaan.
“Algemene regels zijn er dan ook niet voor dit soort uitzonderlijke situaties”, legt Bakker uit. “Als dat gebeurt, dan moet er voor die specifieke situaties een oplossing worden gezocht.”
